Στο προηγούμενο άρθρο μας υποστηρίξαμε ότι οι συγκρούσεις σε μια οικογενειακή επιχείρηση είναι «συστημικές». Θυμίζουμε λοιπόν ότι αυτό σημαίνει ότι η σύγκρουση είναι ουσιαστικά ενσωματωμένη στις δομές (οργανωτικές, επικοινωνίας, συνεργασίας, κ.α.) που συνδέουν την οικογένεια με την επιχείρηση ή/και την οικογένεια με τον τρόπο και τις διαδικασίες διαχείρισης του πλούτου της.

Οι συγκεκριμένες συγκρούσεις εδράζονται με σαφήνεια στο αξιακό σύστημα και έχουν ευθεία σχέση με την «ταυτότητα» της οικογένειας. Αυτό σημαίνει ότι οι συγκρούσεις τελικά προέρχονται από ισχυρές πεποιθήσεις, από αυτοκαθοριζόμενες αξίες, από επιλογή συγκεκριμένων ρόλων και από – καλώς ή κακώς εννοούμενα – προσωπικά συμφέροντα που σχετίζονται με την ορθή διαχείριση της οικογενειακής περιουσίας. Γι’ αυτό, οι συγκρούσεις σε μια οικογενειακή επιχείρηση διαφέρουν από τις κοινές αστικές διαφορές και εξ’ αιτίας αυτού του λόγου δεν ενδείκνυται και δεν μπορούν να εφαρμοσθούν οι ίδιες προσεγγίσεις επίλυσης των διαφορών, για παράδειγμα με κριτήρια τη δύναμη και τον έλεγχο.

Τα μέλη μιας οικογένειας που συγκρούονται δεν συμβιβάζονται και μετά «απομακρύνονται» το ένα από το άλλο… Πρέπει να βρουν έναν τρόπο να παραμείνουν «οικογένεια» και μετά τη σύγκρουση. Οπότε η ορθή διαχείριση των συγκρούσεων επιβάλλει να λαμβάνονται υπόψη διαρκώς οι οικογενειακές σχέσεις και μάλιστα σε κάθε στάδιο διαχείρισης των συγκρούσεων. Άρα, κάποιος που αναλαμβάνει να διαχειρισθεί τη σύγκρουση μεταξύ των μελών της οικογένειας θα πρέπει και να εξετάζει και να λαμβάνει υπόψη του τόσο τη σχέση του κάθε ατόμου με όλα τα υπόλοιπα που εμπλέκονται στη σύγκρουση, όσο και με τις ομαδικές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών της οικογένειας, που «συμμετέχουν» στη σύγκρουση. Άρα: εξέταση των παραμέτρων που σχετίζονται με τη σύγκρουση, τόσο για το άτομο, όσο και για την ομάδα, αν ζητάμε πραγματικά την ορθή διαχείριση της σύγκρουσης.

Βεβαίως, πάντα υπάρχουν δυσαρέσκειες, μνησικακίες και διαφωνίες, μεταξύ των μελών της οικογένειας, οι οποίες τις περισσότερες φορές αναπτύσσονται επειδή υπάρχουν προβληματικά συναισθηματικά ζητήματα και προβληματικές σχέσεις. Αυτά τα «προβληματικά» ζητήματα συνδυάζονται με θέματα οικονομικής διαχείρισης και – κυρίως – θέματα κατοχής και άσκησης της «εξουσίας». Το ποιος κατέχει την εξουσία και το πώς τη χρησιμοποιεί, είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στις οικογενειακές επιχειρήσεις και για το οποίο γίνονται κυριολεκτικά πόλεμοι.

Δυστυχώς, το πρόβλημα αυτό είναι τόσο πολύπλοκο, που από μόνες τους η ψυχολογία και η οικογενειακή θεραπεία δεν μπορούν να δώσουν λύσεις, γιατί ακριβώς η πολυπλοκότητα και η ένταση που επικρατούν, δυσκολεύουν ακόμη και τους ειδικούς για θεραπεία ψυχολογικών θεμάτων. Επιπλέον, σε τέτοιες περιπτώσεις όλοι περιμένουν την «ψυχολογική αλλαγή», η οποία όμως τις περισσότερες φορές δεν έρχεται. Ή, ακόμη κι αν έρθει, μάλλον θα έρθει αργά. Και στις δυο περιπτώσεις, αλλά ειδικά στη δεύτερη, η οικογενειακή επιχείρηση μάλλον είναι δύσκολο να περιμένει! Εν τέλει, όλες οι συγκρούσεις στις οικογενειακές επιχειρήσεις γίνονται για την «εξουσία»: μικρής έκτασης ή μεγάλης δεν έχει σημασία. Σημασία έχει η κατοχή της από συγκεκριμένο άτομο και η «ελευθερία» να τη διαχειρίζεται όπως εκείνος θέλει.

Η εμπειρία μας από την ενασχόληση με τις οικογενειακές επιχειρήσεις και τη διαχείριση συγκρούσεων, μας έχει διδάξει ότι η προσπάθεια διαχωρισμού των πολύ σπουδαίων θεμάτων οικονομικής διαχείρισης της επιχείρησης και αποδοτικής διαχείρισης της συνολικής περιουσίας της οικογένειας από τα συναισθηματικά ζητήματα, δεν είναι εφικτή, και, κυρίως, δεν είναι παραγωγική. Πρέπει λοιπόν όλοι μας, και κυρίως τα μέλη των οικογενειών, να αντιληφθούν και να αποδεχθούν το πολύ σημαντικό γεγονός ότι: τα θέματα των σχέσεων, τα ζητήματα της οικονομικής διαχείρισης της επιχείρησης και της περιουσίας και τα γενικότερα συναισθηματικά θέματα, δεν μπορούν να διαχωρισθούν και είναι μέρος τελικά της ίδιας της οικογενειακής επιχείρησης. Γι’ αυτό προτείνουμε όλα τα παραπάνω ζητήματα να αντιμετωπισθούν με ολοκληρωμένο τρόπο και να τυγχάνουν ολιστικής προσέγγισης.

Και κάτι ακόμη, που μπορεί να μας διαφεύγει όταν συζητούμε για συγκρούσεις: όταν μιλάμε για συγκρούσεις σκεφτόμαστε προφανώς τις ενεργές, αυτές που είναι ορατές, αυτές που προκαλούν τις μάχες ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη, αυτές που ως αιτία διαφωνίας και σύγκρουσης έχουν κάτι που για όλους μας είναι ορατό και ξεκάθαρο… Αυτές είναι οι συγκρούσεις που «φαίνονται».

Υπάρχει όμως σειρά συγκρούσεων που προέρχονται από τον γενικότερο ψυχισμό ή τον φόβο όσων συμμετέχουν σ’ αυτήν. Αυτά όμως θα τα συζητήσουμε σε επόμενο άρθρο!