Καλά τα είπε ο ομιλητής αλλά η πραγματικότητα δεν είναι και τόσο απλή”, άρχισε τη συζήτηση ο Αντώνης. “Πριν από 2-3 χρόνια μ’ ανέθεσε ο πατέρας μου την επιχείρηση. ‘Τώρα που έχεις τριανταρίσει για καλά’, μου είπε μια Κυριακή πρωί, ‘καιρός είναι να αναλάβεις τη σκυτάλη… να ξεκουραστώ και εγώ λιγάκι. Καιρός είναι να αναλάβεις τη διοίκηση αυτού που ξεκίνησα, όταν ήμουν σχεδόν στη δική σου ηλικία. Από αύριο λοιπόν είσαι ο καπετάνιος, θα λέγαμε. Εγώ θα έρχομαι πότε πότε να ρίχνω καμιά ματιά, για να δω αν χρειάζεσαι τίποτα. Πάντως το καΐκι είναι δικό σου

Ε, στην αρχή όλα πήγαιναν καλά. Σιγά σιγά όμως, όταν άρχισα να κάνω μερικές αλλαγές, κατάλαβα ότι όχι μόνον καπετάνιος δεν ήμουν αλλά ούτε καν και μούτσος. Ό,τι έχτιζα την νύχτα εγώ, το γκρέμιζε ο πατέρας μου το πρωί. Τα κέρδη άρχισαν να πέφτουν με τις ακυρώσεις και μετατροπές παραγγελιών των πελατών που έκανε ο πατέρας μου. Άρχισα να περνάω τον περισσότερό μου καιρό στη δουλειά. Η γυναίκα μου άρχισε να με απειλεί ότι με τέτοια συμπεριφορά δεν είχε καμία όρεξη να κάνει κι άλλο παιδί. ‘Εσύ δεν έχεις χρόνο για τα γενέθλια της κόρης σου... για φαντάσου να έχουμε και δεύτερο...

Πόσοι άραγε μικρομεσαίοι επιχειρηματίες να έχουν ακούσει αυτή την ιστορία; Μέχρι πριν από λίγα χρόνια κανείς σχεδόν δεν σκοτιζόταν για τέτοια πράγματα. Ο ήρωάς μας, Αντώνης, ήταν ο χαϊδεμένος γιος του μεσήλικα πατέρα, ο οποίος ήταν στο ζενίθ της επιτυχίας του. Ένας συνηθισμένος αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας που ξεκίνησε τη δουλειά μετά τον πόλεμο με τις λίγες οικονομίες από το πούλημα των χωραφιών στο χωριό. Δεν σκέφτηκε ποτέ τη διαδοχή. Ήταν κάτι το φυσιολογικό. Ο πρώτος γιος θα αναλάμβανε το καράβι. Αυτός θα την “άραζε” στο χωριό παίζοντας μπουρλότο και πότε πότε πηγαίνοντας στο ψάρεμα. Λογαριασμοί χωρίς τον ξενοδόχο. Συνήθως ούτε ο πατέρας παραδίνει τα ηνία αλλά ούτε και οι γιοι είναι πολύ ανυπόμονοι να απαρνηθούν την καλή ζωή του γιου του “βιομηχάνου” με τις ωραίες ανέσεις και τις πολυτέλειες και να αρχίσουν να ξυπνούν στις έξι το πρωί, για να πάνε στη δουλειά.

Παραδοσιακά το φαινόμενο της οικογενειακής επιχείρησης (ΟΕ) αντιμετωπιζόταν είτε σαν ένα σύστημα, συνήθως η επιχείρηση, είτε σαν δυο συστήματα, τα οποία ήταν ελαφρά συνδεδεμένα. Η βιβλιογραφία αποδίδει το μοντέλο των ΟΕ σαν δυο αλληλοσυνδεόμενα συστήματα στους ψυχολόγους. Το υποσύστημα οικογένεια βασίζεται κυρίως στα αισθήματα, όπως η αφοσίωση και η φροντίδα των μελών. Το υποσύστημα επιχείρηση βασίζεται στην εργασία και επικεντρώνεται περισσότερο στα αποτελέσματα και την απόδοση παρά στην φροντίδα των μελών και τη συναισθηματική πλευρά της οικογενειακής ζωής. Έτσι με βάση αυτές τις διαφορές στην έμφαση των δυο υποσυστημάτων, θα μπορούσε να φανταστεί κανείς αρκετές αφορμές και ευκαιρίες για συγκρούσεις και ανταγωνισμούς μεταξύ των μελών της οικογένειας.

Σήμερα μια νέα διάσταση έχει προστεθεί σ’ αυτά τα δυο συστήματα. Αυτή είναι η ιδιοκτησία. Εδώ υπάγονται άνθρωποι και οργανισμοί, οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση με την οικογενειακή επιχείρηση. Όχι μόνο δεν σχετίζονται με την οικογένεια αλλά ούτε και εργάζονται μέσα στην επιχείρηση. Απλά έχουν μετοχές, είναι μέτοχοι. Αν είχαν οι ΟΕ προβλήματα, όταν είχαν να κάνουν με τους πρωτοβάθμιους και δευτεροβάθμιους συγγενείς, καταλαβαίνει κανείς ότι η πρόσθεση του τρίτου παράγοντα, του μετόχου, “ρίχνει λάδι στη φωτιά.” Ενώ οι έννοιες οικογένεια και επιχείρηση αντιπροσωπεύουν πραγματικά πρόσωπα και πράγματα, θα λέγαμε, η έννοια ιδιοκτησία είναι μια αφηρημένη ιδέα που αντιπροσωπεύει κάτι που έχει πολλά δικαιώματα, τόσο από το νόμο όσο και από την παράδοση. Η πρόσθεση του τρίτου παράγοντα αυξάνει τις κατηγορίες των μελών της ΟΕ. Η πολυπλοκότητα της ΟΕ αυξάνει όσο ο αριθμός και τα χαρακτηριστικά των μελών αυξάνονται.

Οι ιστορίες που διαβάζει κανείς τις τελευταίες εβδομάδες σχετικά με τα προβλήματα που έχουν μερικές ΟΕ στην Ελλάδα είναι η “κορυφή του παγόβουνου.” Οι αρχηγοί των ΜΜΕ θα πρέπει να αρχίσουν να περιγράφουν σιγά σιγά τι βρίσκεται κάτω από το νερό. Αυτή η στήλη θα δίνει από καιρό σε καιρό μερικές βοηθητικές οδηγίες. Ας αρχίσουμε όλοι μας τη δουλειά λοιπόν.